__________________________________________________________________
Tekens die als huismerk opgevat kunnen worden of als heraldische wapens
Op allerlei huisraad en gereedschappen, op gehouwen stenen en op deurposten werden huismerken gekrast. Als handtekening in een tijd toen men nog niet schreef. De handtekening kon eigendom betekenen, of een verwijzing zijn naar de persoon die een werk had geleverd (steen gehouwen, of bouwheer geweest van een bouwwerk). Het bekendste voorbeeld van huismerken als gemetselde tekens in een kerkmuur, vinden we in Workum (Frl). Overigens zijn ze verder erg zeldzaam in baksteen metselwerk.
Heraldische wapens tref je alleen aan bij adelijke personen of bij kerkelijke of wereldlijke instituties. Zij lieten dit wapen nog wel eens in een muur aanbrengen.
Fraai is het wapen van de Graaf van Horne aan de toren van Loker (BE) en het wapen van Leiden op een hoektoren van de stadsmuur.
__________________________________________________________________
Tekens die in natuursteen zijn aangebracht in de bakstenen muur
Hier wordt met name gedoeld op de katholieke wijdingskruisen en Latijnse kruisen, die in natuursteen zijn aangebracht op een bakstenen muur. Ook op de muurtoren Oistenrijck te Leiden komen we een Latijns kruis tegen.
____________________________________________________________________
De geschilderde tekens
De geschilderde tekens treffen we vooral aan op boerderijen en molens. Het zijn katholieke boeren/molenaars, die hun woning/bedrijfspand onder de zegen willen stellen van de Allerhoogste. Als een pand reeds gebouwd is, kunnen er geen metseltekens meer aangebracht worden, want die zijn ontstaan tijdens de bouw. Dan is het schilderen van de gewenste tekens de enige mogelijkheid om ze alsnog aan te brengen.
Hoe oud het schilderen van zulke tekens is, is niet meer goed na te gaan. Mogelijk ontstond het in de 19e eeuw.
De aard van de tekens, een Latijns kruis of Calvariekruis, kunnen niet echt uitsluitsel geven.
Maalkruis
Ruit
Vuurslag
De soorten van tekens zoals wij die tegenkomen
Deze soorten tekens zijn onder te verdelen in 4 hoofd categorieën, klik op een keuze:
A. De tekens die met afwijkende kleur baksteen in muren zijn aangebracht
B. De tekens die als huismerk opgevat kunnen worden of als heraldische wapens
C. De tekens die in natuursteen zijn aangebracht in de bakstenen muur
E. De tekens als tekeningen weergegeven
____________________________________________________________________
Tekens die met afwijkende kleur baksteen in muren zijn aangebracht
Deze metseltekens zijn we op de vorige bladzijden al tegen gekomen. Ze werden vanaf ca. 1350 tot ca. 1580 in muren van kerken aangebracht en op boerderijen en woonhuizen hielden katholieke eigenaars de gewoonte nog wat langer in stand.
Veel voorkomend zijn het maalkruis en de ruit. Minder vaak zien we toverknoop, vuurslag, hexagram, hart en calvariekruis. Ze zijn gevormd met de kopse kant van de steen steevast naar buiten. Voor 1350 had je doorgaans schoon metselwerk, maar af en toe werd een ruitpatroon toegepast als ornament (zie klooster Ter Apel, kasteel de Cannenburgh te Vaassen, kasteelruine de Merwe bij Dordrecht of een opgraving van een stukje stadsmuur van Londen).
Rond 1580 kwamen de kerken in de noordelijke provincies van de Nederlanden in protestantse handen. Het aanbrengen van dergelijke symboliek paste niet in hun denkkader.
Na 1580 zien we in het katholieke buitenland en in sommige boerderijen in ons land nog wel metseltekens, maar deze hebben dan weer meer een ornamentele waarde. Dit is dan te zien aan de symmetrie waarmee ze werden aangebracht.
Let wel: de naam die we nu aan ieder teken geven, zegt niets over hun betekenis van destijds. De naam slaat hooguit op de vorm of op het teken waarvan het mogelijk is afgeleid.
Hexagram
Hart
Toverknoop
Toverknoop
ING-
Calvariekruis
Anzegem (Be)
Loker (Be)
Leiden
Weert
Roermond
Leiden
Calvariekruis
Latijns kruis
Latijns kruis
____________________________________________________________________
De tekens als tekeningen weergegeven
____________________________________________________________________
Ruit
____________________________________________________________________
Maalkruis
____________________________________________________________________
Combinatie ruit en maalkruis
____________________________________________________________________
Toverknoop
____________________________________________________________________
Hart en combi met ruit
____________________________________________________________________
Hagal-
____________________________________________________________________
Vuurslag en combi met maalkruis
____________________________________________________________________
Odal-
____________________________________________________________________
ING-
____________________________________________________________________
Hexagram
____________________________________________________________________
Latijns kruis of calvariekruis
____________________________________________________________________
Geploegde akker
Inleiding
Het maalkruis of schuinkruis is in onze cultuur overgeleverd als een Andreaskruis. Er is een verband met de apostel Andreas. Volgens de overlevering zou de apostel Andreas gekruisigd zijn op een dergelijk schuinkruis.
Het was gebruikelijk in de oude kerk dat men martelaren afbeeldde met hun folterwerktuig(en). Het opvallende met betrekking tot Andreas is dat Middeleeuwse afbeeldingen met het schuinkruis alleen in Noord-
Kennelijk had de kerk juist in deze streken behoefte om een krachtig Germaans teken te adopteren, omdat het onuitroeibaar bleek en zich overal bevond. Mensen geloofden heilig in de kwaadwerende werking ervan. Om het voor de kerk acceptabel te maken, verzon men de legende van Andreas erbij.