Polsbroek: Dorp 41
Er is al wel een Stichting: Stichting tot Behoud van het pand Dorp 41 te Polsbroek, gemeente Lopik, maar nu nog de verdere restauratie.
Op de kerktoren na is dit het oudste pand van Polsbroek.
Het is gebouwd in de tijd van de Renaissance: ik schat 1e helft 17e eeuw.
Naast de voordeur zit een opmerkelijk kruisvormig metselteken. Uniek in zijn soort, voor zo ver ik tot nu toe kan nagaan.
Dit teken moet bij een latere 18e eeuwse verbouwing van de gevel geplaatst zijn, aangezien de oorspronkelijke rondbogen boven de vensters een andere gevelindeling suggereren.
Een ornamenteel bovenlicht heeft het pand nooit gekend. Het lijkt erop dat het originele bovenlicht (in vorm) nog bewaard is.
Renaissance boerderijtje
Ingang van de oude boerderij
Maar wat hier prachtig bewaard is, is het metselteken in kruisvorm naast de klink van de deur. Het stamt uit een tijd dat men besef had van boze kwaadwillende geesten, die met name bij de deur op de loer lagen. Een symbolisch (gewijd) kruis moest het huis ter plekke beveiligen.
Zo'n kruisvorm (de vorm van een wijdingskruis) lijkt me te stammen uit de katholieke traditie.
Kruisvormig metselteken naast de ingang
____________________________________________________________________________
Polsbroek: Sint Janskerk
De kerk van Polsbroek stamt al van voor 1258. En viel onder het Ambacht van Zuid-
Van de oude kerk is niets meer over. Wat resteert is de toren. Deze is voor wat betreft de onderste geledingen rond 1300 gebouwd. De bovenste is uit de 15e eeuw.
Opvallend aan deze fraaie romaanse toren is de gotische boog boven de romaanse deur. Hoewel geen symbolisch metselteken, toch wel bijzonder genoeg om in de verzameling op te nemen.
Romaanse toren uit de 13e eeuw
Ingang toren met gotische boog in metselwerk
Romaans metselwerk
____________________________________________________________________________
Berkenwoude: Dorpskerk
Vóór de ontginning van de Krimpenerwaard, die in de elfde eeuw begon, was het gebied tussen Lek en IJssel begroeid met een vrij laag moerasbos in het midden en een wat hoger opgaand bos langs de rivieroevers.
Het is dit woud, waaraan Berkenwoude haar naam dankt. In 1326 wordt Berkenwoude voor het eerst genoemd, zij het onder de naam Bercou (nog steeds Perkou in de dorpsmond).
De eerste bewoners zochten een droger plekje in het moeras, bijvoorbeeld op een donk. Dat is een zandheuvel, die uit het veen omhoog steekt.
Nu ligt de dorpskerk een beetje hoger dan de Dorpsstraat. Hij staat dus op een heuvel. Maar het is niet duidelijk of die heuvel door mensen is gemaakt of dat het zo'n donk is. Wat in elk geval opvalt is dat de grond rond de kerk niet verzakt terwijl dat in de rest van het dorp wel gebeurt.
Uit de archieven van de bisschop van Utrecht, Frederik van Blankenheim (1393-
Toen het dorp in 1512 door de Geldersen in brand werd gestoken, werden de nieuwe kerk en toren in de as gelegd. Beide werden op dezelfde plaats herbouwd. De stevige toren, die gedeeltelijk in de huidige zaalkerk is ingebouwd, dateert nog uit die tijd. De toren bestaat uit drie geledingen en heeft forse steunberen tegen de eerste geleding.
De na 1512 herbouwde kerk, werd na blikseminslag in de toren zwaar beschadigd maar kon worden gerestaureerd.
In 1833 werd de kerk ingrijpend verbouwd. Muren werden beklampt of vernieuwd, de spitsboogvensters werden in rondbogen veranderd. De oude kapconstructie echter werd gerepareerd en hergebruikt. Er kwam een nieuw houten tongewelf in het interieur aan te hangen.
In 1949-
Metseltekens
Vaag zijn in de onderste geleding van de toren metseltekens te zien. In een iets rodere kleur baksteen.
Maalkruis, ruit en 'gevlochten' maalkruis.
Wanneer je goed kijkt zijn op de foto’s onder zes tekens op de voorkant van de toren. In detail komen ze nog een keer terug op de beide onderstaande foto's. Toegegeven: 2e van rechts is niet meer 'leesbaar'.
Er zal onder het muuranker rechts boven vast een vergelijkbaar teken hebben gezeten als links, maar het is niet meer te onderscheiden.
Ter hoogte van het muuranker bevindt zich een kleine ruit. Beter te zien zijn de beide maalkruisen.
3 tekens aan de rechterzijde (middelste niet herkenbaar meer)
3 tekens aan de linkerzijde
Zuidzijde toren
Noordzijde: maalkruis (slecht zichtbaar)
Foto rechts boven: veel algentroei op deze kant. Daardoor is het maalkruis met blokjes aan de poot-
Maalkruis op steunbeer aan noordzijde van de toren
De toren nogmaals, nu in de zomer
____________________________________________________________________________
Molenaarsgraaf: 6 punt-
Bij een renaissanceboerderij uit de 17e eeuw zien we naast de voordeur (het betreft hier een water-
Deze foto komt uit het boek: De Alblasserwaard door Catharine van Groningen.
Dergelijke sterren zie je veel in de volkskunst (houtsnijwerk en borduurwerk). Met een passer waren ze gemakkelijk te construeren.
Op gevels kom je ze niet zo veel tegen. Dit is de eerste tot nu toe die ik tegenkom. Wel zie je ze van ouds veel op allerlei houten constructies aan en om het huis: zijboorden van dakkapellen, kippenren, melkemmerrekken, uiteinden van daklijsten, enz.
Van oorsprong zijn dergelijke sterren zonnetekens en werd er een 'weldadige' uitwerking aan toegeschreven.
Kijken we wat nauwkeuriger naar de bogen boven de ramen, dan is er van oorsprong een andere gevelindeling geweest. De oorspronkelijke indeling kan van rond 1600 dateren, de gevelaanpassing met daarin de sterren is van later datum: 18e eeuws.
De vloer achter deze water-
Graafdijk west 4
Graafdijk west 4
De beschrijving in het boek bij deze foto is als volgt: ‘de pleisterlaag is in een iets verdiept veld aangebracht bij een 18e eeuwse wijziging van de voorgevel. De donkere gedeelten zijn rood gesausd’.
Graafdijk west 4
De dorpskerk
Toren met de 6 tekens aan de westzijde
Het witten en roodselen (zoals dat rood maken in de streek genoemd wordt) was wel meer op gevels te zien (zo vertelt Joke Karelse van de Historische Vereniging Binnenwaard). Op de helderwitte ondergrond steken de donkere cirkels scherp af.
Zonnetekens
