Metseltekens zijn niet zomaar versiering
De laatste tijd wordt er wel eens wat onderzoek gedaan naar de herkomst van de metseltekens, die op de muren van torens, kerken, poorten, kastelen en voorname woonpanden voorkomen, maar veel aandacht is er nooit voor geweest en nog steeds niet.
Al moet ik toch zeker 2 namen noemen die voor Nederland wel van betekenis zijn:
Wim H.Th. Knippenberg en Herman Strijbos. Beiden hebben belangrijk inventariserend en orienterend werk gedaan.
Lees eerst maar eens verder om te zien wat er met deze metseltekens wordt bedoeld.
____________________________________________________________________________
Muurtekens in Zierikzee
De ruit op de deuren van de stad
In Zierikzee vond ik op twee van de 3 overgebleven Middeleeuwse stadspoorten tot mijn grote verrassing het ruitmotief. Wat zou de reden zijn geweest om moeite te doen om ruiten aan te brengen op de voordeuren van de stad?
De tekens zijn in groen-
En hoeveel kans maakt de theorie dat we hier te maken hebben met de uitoefening van het recht binnen een bepaald rechtsgebied: de ban ?
Zierikzee: Zuidhavenpoort uit de 14e eeuw
In detail: ruit-
Het ruit-
Op de middeleeuwse kerkmuur(1425) van de St. Nicolaaskerk van Muiden (N-
Het maalkruis heeft vermoedelijk de betekenis dat het kwade geesten van een gebouw moet weghouden, zodat het beschermd wordt tegen brand, hagel, instorting en ander onheil.
Maar er zijn ook plaatsen, waar je slechts kunt vaststellen dat het vooral om muurdecoratie gaat. De symbolen staan niet meer los, maar vormen een doorlopende patroon. In zo'n geval verliest het zijn symbool-
Het Kasteel De Cannenburgh te Vaassen (gesticht 3e kwart van de 14e eeuw) is een ratjetoe van allerlei stukjes metselwerk, die in de loop der eeuwen het kasteel het uiterlijk hebben verschaft van een eindeloos verstelde spijkerbroek.
In een van de hoeken is nog een stukje middeleeuwse muurrest bewaard gebleven. En daarin zijn kruis-
Vermoedelijk zijn juist deze stukjes met ruiten-
____________________________________________________________________________
Muurtekens in Muiden
Van Rolde in Drenthe is bekend dat daar de Drost van Drenthe (tot 1688) de rechtspraak uitoefende in het koor van de kerk. Zolang er nog geen stadhuis beschikbaar was, zal de kerk ook onderdak geboden hebben aan de wereldlijke overheid.
Voor de gewone burger in de Middeleeuwen liepen die overheden trouwens toch in elkaar over. Trouwen deed je voor de kerk. Je kerkelijke plichten nakomen was je bewijs van goed gedrag. En zowel de katholieke kerk als de wereldlijke overheid kon tot vervolging en strafvoltrekking overgaan.
Maar heeft zo'n kruis daar eigenlijk wel iets mee te maken?
____________________________________________________________________________
Muurtekens in Grave
In het vestingstadje Grave is een oude kerk bewaard gebleven die oorspronkelijk werd gebouwd door voor Graafse begijnen tussen 1475 en 1500. De achtermuur is gedeeltelijk origineel met daarin ook weer 'versiering' met ruit en daaropstaand een christelijk-
Ook van deze puur christelijke tekens ging destijds een magische betekenis uit, net zo goed als dit sterk speelde rond de relikwieën die elke kerk in bezit trachtte te krijgen. Had je een paar bijzondere relikwieën dan stroomden pelgrims toe vanwege de vermeende wonderdadige krachten, die men eraan toeschreef. En het bracht inkomsten met zich mee.
De tekens op de kerkmuren hadden geen genezende kracht, maar konden wel bijdragen aan het vrijwaren van een heilige plek van onheil.
Grave: muurgedeelte van de oude kloosterkerk uit 15e eeuw
____________________________________________________________________________
Muurtekens aan de toren van de Catharinakerk te Bunschoten
Aan weerszijden van de ingang van de gotische kerktoren is tijdens de bouw (in opdracht van de Domproost van Utrecht rond 1430) een ruitfiguur aangebracht.
De kerktoren van Bunschoten met ruitmotief aan weerszijden van de ingang
Ruitfiguur op de voet van de Bunschoter toren
De ruit is hier wat meer versierd, maar is vast nog beleefd als een ruit.
Bezien we de oorsprong van de ruit, dan is het een vruchtbaarheidsteken dat in haar oorsprong mogelijk nog verband houdt met de odal-
Of er in de 15e eeuw nog steeds gedacht werd aan vruchtbaarheid, weten we niet. Mogelijk smolten de betekenissen van maalkruis en ruit al tezamen tot onheilwerend teken.
____________________________________________________________________________
Heraldiek
We komen de ruit ook veelvuldig in de heraldiek tegen. Een mooi 15e eeuws voorbeeld is het wapen van Wouw (NB).
We zien hier de ruit afgebeeld in drievoud, wat maximale zeggingskracht betekent.
Aardig om dan ook het wapen van het naburige Bergen op Zoom (1276) er naast te plaatsen met 3 maalkruisen, op dezelfde manier gerangschikt.
Het wapen van Wouw (NB)
Bergen op Zoom: stadswapen in plaveisel
Het dubbel ruit-
Zierikzee: Nobelpoort uit het begin van de 14e eeuw
Detail van een ruitfiguur op de Nobelpoort te Zierikzee
Maalkruis aangebracht op de middeleeuwse kerkmuur van de NH kerk te Muiden
Zien we de ruit hierboven opgevuld met groengeglazuurde steen, op de Nobelpoort hieronder zijn de contouren van de ruit (dubbel-
____________________________________________________________________________
Muurtekens in Vaasen -
Vaassen: Kasteel De Cannenburgh, met de linkerhoektoren kruis-
Hierboven twee vormen van een maalkruis-
Hoek Kasteel De Cannenburgh met resten muurversiering
Calvariekruis met dubbele ruit er onder
Ruit met hoek accenten
Inleiding